Het Algemeen Beschaafd Rǭdish (Rǭdish: Yūlemŷes Zīnyustes het Rǭdish uitspraak: [ju:lɛmɛi.əs̻ ʑinjʊtəs̻ hɛt ɹoðɪs̺) is de vorm van het Rǭdish gesproken op het eiland Rhode Island in Rǭd Ŷllān. Het is een Indo-Europese taal, en een der drie/vier van de Rodelische talen.
Verspreiding[]
Het gele gebied is waar het Algemeen Beschaafd Rodish gesproken wordt.
De taal wordt door zo'n 200 000 inwoners van de Provincie Rhode Island gesproken, en is daarmee de tweede taal qua sprekersaantal en verspreidingsgebied van het land.
Het wordt op drie bewoonde eilanden gesproken: Rhode Island, Gayth Ŷllān en De Hą̄mne es Cųshteraz het Ŷllān.
Ook is het de universele omgangstaal binnen het land. Als iemand iemand anders' accent niet verstaat of spreekt, wordt aangedrongen om ABR te spreken. Hiermee zijn zij voor elkaar toch weer wat beter te begrijpen onderling.
Ook is het de taal die wordt gebruikt in de hoogste bestuursorganen, en in het taalgebied zelf wordt het, natuurlijk, ook gebruikt in de lagere bestuursorganen.
Acceptatie[]
Het ABR is als omgangstaal aangenomen omdat de klanken die geproduceerd worden voor alle inwoners te maken zijn. De overige talen Provdish, Bristolish, en met speciale toespelingen Blæks kennen klanken die voor de overige inwoners zonder meer moeilijk of zelfs onmogelijk te maken zijn. Verder vonden zij het het mooiste klinken in de akoestiek van het regeringsgebouw.
Het eilandje Heg is de enige plek in het land waar het niet als standaardtaal geaccepteerd wordt. Zij blijven daar doorhameren dat hun dialect van het Nederlands universeler en belangrijker is. Maar gezien er slechts weinig bezoekers komen en zij hun eiland zelden echt verlaten worden hier geen problemen van ondervonden.
Orthografie[]
Klinkers[]
| a | [ɑ] |
ā |
[a] |
| e | [ɛ][ə] |
ē |
[e] |
| i | [ɪ] |
ī |
[i] |
| o | [ɔ] |
ō |
[o] |
| u | [ʊ] |
ū |
[u:] |
| x | [ʏ] |
x̄ |
[y] |
| oe | [ø̞:] | ou | [ʌu] |
|
ŷ |
[ɛi] | ui | [œy:] |
| eu | [e:u̯] | uw |
[yu̯] |
Met uitzondering van de ŷ kan er onder een klinker ook een ogonek gezet worden om aan te geven dat het een sleeptoon is. Als dat er niet staat, is de klinker een stoottoon.
Medeklinkers[]
| b | [b] | c | [q] |
| d | [d]* | f | [f] |
| g | [ɰ̃] | h | [h] |
| j | [g] | l | [ɫ] |
| m | [m] | n | [n̪] |
| ng** | [ŋ] | p | [p]* |
| qu** | [kw] | r | [ɹ] |
| s | [s̻] | sh** | [s̺] |
| t | [t]* | tc** | [c] |
| v | [ʋ] | w | [w] |
| y | [j] | z | [ʑ] |
| th** | [θ]* |
Klanken met een enkele asterisk zijn onderhevig aan lenitie in de spreektaal.
De tweelettertekens (dubbele asterisk) worden officieel als een enkele letter gezien.
Als een medeklinker dubbel wordt geschreven wordt hij ook "dubbel" uitgesproken; bijvoorbeeld:
| bb | [bˀb] | cc | [qˀq] |
| ll | [ɫˀɫ] | mm | [mˀm] |
| ww | [wˀw] | zz | [ʑˀʑ] |
Deze zogenoemde uithstudde wordt ook in de volgende gevallen uitgesproken:
| bd | [bˀd̥] | nd | [nˀd̥] |
| pd | [pˀd̥] | td | [tˀd̥] |
| mn | [mˀŋ̊] | nm | [ŋˀm̥] |
| vw | [ʋˀw] | wv | [wˀʋ] |
| thb | [θˀb̥] | thd | [θˀb̥] |
| thg | [θˀx] | thj | [θˀɡ̊] |
| thm | [θˀm] | thn | [θˀn] |
| tht | [θˀʁ] | thy | [θˀj] |
Beknopte grammatica[]
Lidwoorden[]
Het Rǭdish kent een lidwoordensysteem bestaande uit vier geslachten (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig en meervoud) en 8 naamvallen (nominatief, genitief, datief, accusatief, ablatief, locatief, instrumentalis en vocatief).
Het kan niet van de woorden worden afgeleidt van welk woordgeslacht ze zijn, het moet aangeleerd worden. De naamvallen zijn wel duidelijk:
Nominatief (nǭmnyįsi): het onderwerp van de zin
Genitief (gnēthįvī): in het bezit van iets of iemand
Datief (dātį̄si): het meewerkend voorwerp van de zin
Accusatief (lŷdendisi): het lijdend voorwerp van de zin, ook wel "tot aan"
Ablatief (āblātį̄vus): zowel "vanaf" als "met"
Locatief (ploushesi): geeft een locatie aan
Instrumentalis (demevadēdįsnic): betekend zowel "d.m.v." als "gelijk aan" als "tijdens" i.c.m. tijdsvoorzetsels
Vocatief (sgrœwndininįsi): uitroep (een huis!)
Tabellen van de lidwoorden i.c.m. de naamvallen[]
Definitieve lidwoorden (zoals de, het).
| mannelijk | vrouwelijk | onzijdig | meervoud | |
| nominatief | de | de | het | de |
| genitief | des | der | es | der |
| datief | dem | dem | dem | den |
| accusatief | de | de | hetn | de |
| ablatief | dent | dent | hent | dent |
| locatief | det | det | het | det |
| instrumentalis | deth | ded | heth | ded |
| vocatief | dę | dę | dę | dę |
Indefinitieve lidwoorden (zoals een, en het nullidwoord met meervouden)
| mannelijk | vrouwelijk | onzijdig | meervoud | |
| nominatief |
ēn |
in | en |
įn |
| genitief |
ēnes |
inner |
ę̄nes |
įnner |
| datief |
ēnem |
innem |
ę̄nem |
įnnen |
| accusatief | en | inne | n |
įnne |
| ablatief |
ēnt |
int | ent | innent |
| locatief |
ēt |
it | et | innet |
| instrumentalis |
ēth |
id | eth | inned |
| vocatief | ę | ę | ęn | ę |
Meervoud[]
Het meervoud kan op drie verschillende manieren gemaakt worden. Verder heeft een klein aantal woorden de dualis behouden.
De eerste, meestvoorkomende vorm van het meervoud is het (altijd onbeklemtoonde) achtervoegsel -et.
| Nederlands | ABR | Nederlands | ABR |
| huis | huish | huizen | huishet |
| boom | buw | bomen | buwet |
| zee | mę | zeeën |
męet |
De tweede, mindervoorkomende vorm van het meervoud is het achtervoegsel -s. Deze wordt alleen gebruikt als de laatste lettergreep een onbeklemtoonde sjwa bevat.
| Nederlands | ABR | Nederlands | ABR |
| meisje |
gįrle |
meisjes |
gįrles |
| weg |
vą̄ye |
wegen |
vą̄yes |
| regering |
regēngshe |
regeringen |
regēngshes |
De derde, minstvoorkomende vorm is het onregelmatige meervoud. Deze beslaat acht woorden die ook in de dualis gezet kunnen worden.
| Nederlands | ABR enk. | ABR dua. | ABR mv. |
| vrouw | frou | enjelā | frę̄we |
| man | man | mend | menne |
| gans | jūs | geshe | jyīse |
| tand | tųth | tithn | tį̄the |
| muis | mous | mx̄sh | muize |
| land (n.-pol.) | lūn | linnan | lį̄nthe |
| gang | gang | gongn | gęnge |
| luis | lous |
lx̄sh |
luize |
Verder is er nog een speciale meervoud voor "verkachting" (froucliss'he).
| Nederlands | ABR |
| verkrachting van één vrouw door één man | froucliss'he |
| verkrachtingen van één vrouw door één man | froucliss'het |
| verkrachting van twee vrouwen door één man | frouclisle |
| verkrachtingen van twee vrouwen door één man | frouclislet |
| verkrachting van meerdere vrouwen door één man | froucliswe |
| verkrachtingen van meerdere vrouwen door één man | froucliswet |
| verkrachting van één vrouw door twee mannen | frouclished |
| verkrachtingen van één vrouw door twee mannen | frouclishedet |
| verkrachting van twee vrouwen door twee mannen | frouclilshed |
| verkrachtingen van twee vrouwen door twee mannen | frouclilshedet |
| verkrachting van meerdere vrouwen door twee mannen | froucwilshed |
| verkrachtingen van meerdere vrouwen door twee mannen | froucwilshedet |
| verkrachting van één vrouw door drie mannen | froucliss'hemn |
| verkrachtingen van één vrouw door drie mannen | froucliss'hemnet |
| verkrachting van twee vrouwen door drie mannen | frouclils'hemn |
| verkrachtingen van twee vrouwen door drie mannen | frouclils'hemnet |
| verkrachting van meerdere vrouwen door drie mannen | froucwilshemn |
| verkrachtingen van meerdere vrouwen door drie mannen | froucwilshemnet |
| verkrachting van één vrouw door meerdere mannen | froucliss'henne |
| verkrachtingen van één vrouw door meerdere mannen | froucliss'henneset |
| verkrachting van twee vrouwen door meerdere mannen | frouclils'henne |
| verkrachtingen van twee vrouwen door meerdere mannen | frouclils'henneset |
| verkrachting van meerdere vrouwen door meerdere mannen | froucwilshenne |
| verkrachtingen van meerdere vrouwen door meerdere mannen | froucwilshennesete |
Het laatste woord wordt vaak tot woord met de meeste meervoudsvormen gerekend. Sommige taalkundigen beweren dat het geen meervoud is gezien de mening veranderd, maar in theorie zijn alle vervoegingen gebaseerd op het enkele enkelvoud.
Aanwijzende voornaamwoorden[]
Aanwijzende voornaamwoorden worden ook vervoegd naar geslacht en naamval.
Voor dichtbij
| Mannelijk | Vrouwelijk | Onzijdig | Meervoud | |
| Nominatief | dīzer | dį̄ze | ditter | dīze |
| Genitief | dīzes | dį̄zer | dittes | dīzer |
| Datief | dīzem | dį̄zem | dittem | dīzen |
| Accusatief | dīze | dį̄ze | ditten | dīze |
| Ablatief | dīzet | dį̄zet | dittet | dīzet |
| Locatief | dīzent | dį̄zent | dittent |
dīzent |
| Instrumentalis | dīzeth | dį̄zed | ditteth | dīzed |
| Vocatief | dīze | dį̄z | ditte | dīz |
Voor ver weg
| Mannelijk | Vrouwelijk | Onzijdig | Meervoud | |
| Nominatief | dīr | dį̄e | datter | dīe |
| Genitief | dīs | dį̄r | dattes | dīr |
| Datief | dīm | dį̄m | dattem | dīm |
| Accusatief | dīe | dį̄e | datten | dīe |
| Ablatief | dīt | dį̄t | dattet | dīt |
| Locatief | dīnt | dį̄nt | dattent | dīnt |
| Instrumentalis | dīth | dį̄d | datteth | dīd |
| Vocatief | dī | dį̄ | datt | dī |
Persoonlijke voornaamwoorden[]
Persoonlijke voornaamwoorden worden vervoegd volgens een tabel naar persoon en de acht naamvallen. De nominatiefvormen worden standaard met een hoofdletter geschreven.
| ik | jij | hij | zij | het | wij | jullie | zij | |
| Nominatief | Ic | Yų̄ | Hē |
Hę̄ |
It | Wī | Yū | Thē |
| Genitief* | mŷn- | youw- | his- | hą̄r- | its- | our- | yx̄l- | thŷr- |
| Datief | mir | dir | him | hįm | it | xs | oug | them |
| Accusatief | mŷ | you | hem | hą̄r | it | uns | yxlle | hęn |
| Vocatief | mį̄! | yų̄! | hį̄! | shį̄! |
įt! |
ąs!** |
yų̄ | thį̄! |
| Ablatief | mig | dig | hįn | hān | it | us | ig | thig |
| Locatief | mŷnent | youwent | hemment | hārent | ittent | onzent | yūwent | hūnnent |
| Instrumentalis | mui | dui | hui | huir | uit | uins | yui | thuin |
Het genitief kent ook nog een aantal achtervoegsels naar geslacht en naamval.
Het derde persoon meervoud vocatief wordt anders uitgesproken dan geschreven; in plaats van een sleeptoon is de klank vergelijkbaar met een afgekorte versie van de korte "a".
Genitiefuitgangentabel[]
| Mannelijk | Vrouwelijk | Onzijdig | Meervoud | |
| Nominatief | -er | -e | -er | -e |
| Genitief | -es | -er | -es | -er |
| Datief | -em | -em | -em | -en |
| Accusatief | -e | -e | -en | -e |
| Vocatief | - | -e | - | -eg |
| Ablatief | -et | -et | -et | -et |
| Locatief | -ent | -ent | -ent | -ent |
| Instrumentalis | -eth | -ed | -eth | -ed |
Wederkerende voornaamwoorden[]
De wederkerende voornaamwoorden worden gevormd door een voorvoegsel in combinatie met het woord zęl.
| Nederlands | ABR |
| mijzelf |
mezęl |
| jezelf | ųzęl |
| hemzelf |
hemzęl |
| haarzelf |
hārzęl |
| hetzelf |
itzęl |
| onszelf | ǫnszęl |
| julliezelf | yūzęl |
| hunzelf |
hxnzęl |
| elkaar | metshǫther |
| zichzelf | zįgzęl |
Bijvoeglijke naamwoorden[]
In tegenstelling tot de overige (voor)naamwoorden worden de bijvoeglijke naamwoorden niet vervoegd volgens een tabel van vier woordgeslachten en acht naamvallen, maar volgens een tabel van de eerste drie woordgeslachten in het enkel -en meervoud.
Voorbeeldwoord: mǭy (mooi, leuk)
| Mannelijk | Vrouwelijk | Onzijdig | |
| Enkelvoud | mǭyet | mǭye | mǭyes |
| Meervoud | mǭyej | mǭyet | mǭyen |
Trappen van vergelijking[]
Er worden vijf verschillende trappen van vergelijking gebruikt, waarvan de derde als het normale bijvoeglijk naamwoord wordt beschouwd. De tweede en de eerste staan respectievelijk voor minder en minst, de vierde en vijfde staan voor meer en meest.
| Mannelijk enk. | Vrouwelijk enk. | Onzijdig enk. | |
| Eerste trap | mǭyetn | mǭyen | mǭyesn |
| Tweede trap | mǭyetth | mǭyeth | mǭyesth |
| Derde trap | mǭyet | mǭye | mǭyes |
| Vierde trap | mǭyeter | mǭyerer | mǭyeser |
| Vijfde trap | mǭyetst | mǭyest | mǭyest |
| Mannelijk mv. | Vrouwelijk mv. | Onzijdig mv. | |
| Eerste trap | mǭyejn | mǭyete'n | mǭyene'n |
| Tweede trap | mǭyejth | mǭyete'th | mǭyenth |
| Derde trap | mǭyej | mǭyet | mǭyen |
| Vierde trap | mǭyejer | mǭyeter | mǭyener |
| Vijfde trap | mǭyejst | mǭyetst | mǭyens't |
Werkwoorden[]
Alle werkwoorden eindigen op -en, exact hetzelfde uitgesproken als in het Nederlands. Hierop zijn zes uitzondering, maar die zullen later worden behandeld.
Standaardvervoegingen op klinkerstammen zonder i[]
tou youwen betekend stoppen
| tegenwoordige tijd | verleden tijd | voltooid deelwoord | |
| Ic | youwe | youwete | geyouwe |
|
Yū |
youwe | youwese | geyouwę |
| Hē | youwes | youwese | geyouwet |
| Hę̄ | youwes | youwese | geyouwes |
| It | youwet | youwete | geyouwet |
|
Wī |
youwen | youwent | geyouwen |
|
Yų̄ |
youwe | youwene | geyouwet |
| Thē | youwen | youwent | geyouwen |
Standaardvervoegingen op klinkerstammen met i[]
tou given betekend geven
| tegenwoordige tijd | verleden tijd | voltooid deelwoord | |
| Ic | give | gavete |
gegę̄ve |
| Yų̄ | give | gavese |
gegę̄vę |
| Hē | gives | gavese |
gegę̄vet |
| Hę̄ | gives | gavese |
gegę̄ves |
| It | givet | gavete |
gegę̄vet |
|
Wī |
given | gavent |
gegę̄ven |
| Yū | give | gavene |
gegę̄vet |
| Thē | given | gavent |
gegę̄ven |
Zijn[]
Zie ook Onregelmatige werkwoorden van het ABR.
Het werkwoord "zijn" (tou sŷn) is een van de zes onregelmatige werkwoorden, en additioneel ook het meest gebruikte werkwoord.
| Tegenwoordige tijd | Verleden tijd | Voltooid deelwoord | |
| Ic | em | was | bim |
| Yų̄ | ar | war | bir |
| Hē | is | was | gewes |
| Hę̄ | iz | waz | gewas |
| It | is | was | gewes |
|
Wī |
sŷ | wą̄ren | gewēse |
| Yū | sinth | wą̄re | gewēst |
| Thē | sar | wą̄ren | gewēst |
Doorgaande vorm[]
De doorgaande vorm heeft dezelfde betekenis als het Engelse to be + verb + -ing of het Nederlandse aan het + infinitief. Hier wordt zij als volgt opgebouwd: vervoeging van zijn + ą̄n + stam + -ing.
Een voorbeeld met tou given.
| tegenwoordige tijd | verleden tijd | voltooid deelwoord | |
| Ic | em ą̄n giving | was ą̄n giving | heb bim ą̄n giving |
| Yų̄ | ar ą̄n giving | war ą̄n giving | has bir ą̄n giving |
| Hē | is ą̄n giving | was ą̄n giving | hes gewes ą̄n giving |
| Hę̄ | iz ą̄n giving | waz ą̄n giving | hem gewas ą̄n giving |
| It | is ą̄n giving | was ą̄n giving | hes gewes ą̄n giving |
|
Wī |
sŷ ą̄n giving | wą̄ren ą̄n giving | hąf gewēse ą̄n giving |
| Yū | sinth ą̄n giving | wą̄re ą̄n giving | hąf gewēst ą̄n giving |
| Thē | sar ą̄n giving | wą̄ren ą̄n giving | hąf gewēst ą̄n giving |