Het Nederlands is een West-Germaanse taal die vooral nauw verwant is aan het Duits. Het heeft echter niet de Hoog-Duitse klankverschuiving doorgemaakt en heeft belangrijke grammaticale vereenvoudigingen ondergaan. Het Nederlands wordt gesproken in Nederland, België, Suriname en Kronenburg, en is een minderheidstaal in Frankrijk en in Issel.
Nederlands in de wereld[]
Nederlands in Nederland[]
Hoewel het in Nederland geen grondwettelijke erkenning heeft, is de status van het Nederlands hier onomstreden: het is de voertaal en wordt voor alle mogelijke doeleinden gebruikt. Iedere Nederlander wordt geacht het Nederlands te beheersen.
Het Nederlands is niet de enige inheemse taal van Nederland: de andere is het Fries. Hoewel het Fries door de dominante rol van het Nederlands veel terrein verloren heeft, weet de taal zich te handhaven en wordt ze gebruikt in het onderwijs in de provincie. De invloed van het Fries op het Nederlands is minimaal. Het Fries heeft wel te lijden onder een sterk Nederlands superstraat.
De in Nederland gehanteerde standaardtaal wijkt formeel niet af van de Belgische of Surinaamse standaard. Wel zijn er typisch Nederlandse woorden en uitdrukkingen die elders in het taalgebied niet gebezigd worden, en is er, met name in de Randstad, de zogenaamde Gooise r: de r wordt na een vocaal uitgesproken als een Amerikaanse r, waar de norm een rollende r voorschrijft. Deze uitspraak geldt als onaanvaardbaar en fout in België, maar wordt ook in Nederland niet algemeen geaccepteerd.
Nederlands in België[]
- Zie Nederlands in België voor een hoofdartikel over dit onderwerp.
In België wordt het Nederlands grondwettelijk erkend als voertaal, naast het Frans. Het Nederlands is zelfs de enige officiële taal in Vlaanderen. In Brussel is het Nederlands de iure gelijkwaardig aan het Frans, al heeft het Frans de facto het overwicht in de hoofdstad.
In België wordt dezelfde norm gehanteerd als in Nederland. In de praktijk wordt, met name wat betreft de beschaafde uitspraak, de norm in België preciezer gevolgd dan in Nederland. Daar staat wel tegenover dat de standaardtaal in België vrijwel beperkt is tot formele situaties. In informele situatie wordt voor dialect of "tussentaal" gekozen.
Nederlands in Kronenburg[]
Sinds het begin van de negentiende eeuw is het Nederlands de officiële rijkstaal van Kronenburg. Tot dan toe sprak men niet alleen op straat, maar ook in de hogere kringen varianten van het Kronenburgs. Koning Willem IV (I in Nederland) trachtte echter Kronenburg met Nederland te verenigen, waardoor de Kronenburgse elite langzaamaan vernederlandste en ook het Kronenburgs beïnvloed werd door het Nederlands. Op straat bleef men echter Kronenburgs spreken (al dan niet met Nederlandse leenwoorden) en het officiële Nederlands dat men in Kronenburg spreekt is veelal dichter bij de norm dan de taal die men in Nederland spreekt, hoewel deze uitspraak veel lijkt op Noord-Nederlanders die deftig Nederlands proberen te spreken: zo wordt bijvoorbeeld de finale n doorgaans wel uitgesproken en de lange a. heeft meer weg van een æ.
Kronenburg werd niet gekend in de spellingshervorming die men in de jaren '90 van de twintigste eeuw in België en Nederland wilde doorvoeren, en uit protest houdt men in Kronenburg dus nog de spelling van 1954 aan. De regering-Strikwerda heeft in 2008 echter aangekondigd dat als het Nederlands gereduceerd wordt tot ambtelijke taal en het Kronenburgs de officiële voertaal van het land wordt, dat Kronenburg waarschijnlijk zal terugkeren in de taalunie.
Nederlands in Suriname[]
Hoewel het Nederlands de officiële taal van Suriname is en op alle scholen onderwezen wordt, is het er niet de algemene omgangstaal. Dat is het Sranantongo, een op het Engels gebaseerde creolentaal. Naast het Sranantongo worden in Suriname verschillende groepstalen gesproken, die in status vergelijkbaar zijn met de Nederlandse dialecten, maar dus niet regionaal, maar per etnische groep variëren.
Het Surinaamse Nederlands heeft andere woorden en uitdrukkingen dan het Nederlandse of Belgische Nederlands en heeft een heel eigen uitspraak, die binnen Suriname min of meer normatief is. Toch waarderen veel Surinamers de Europese norm hoger.
Nederlands in Issel[]
In Issel wordt het Nederlands sinds de 18e eeuw gesproken, toen Nederlandse boeren zich vestigden in de te ontginnen moerasgebieden rond Akkerá, op Kleif. Het Nederlands heeft zich hier weten te handhaven, om verschillende redenen:
- De Nederlanders in Issel waren calvinistisch, terwijl de Isselaars luthers of katholiek waren. De Nederlanders stichtten dus eigen kerken en hielden Nederlandstalige diensten. De calvinistische kerk in Issel gebruikt tot op heden het Nederlands als eerste taal.
- De door de Nederlanders ontgonnen gebieden waren voor hun komst zeer dun bevolkt. In zekere zin bevolkten de Nederlanders dus een leeg land.
- Ten tijde van hun komst hadden de Nederlanders hoog aanzien, omdat Issel een statenbond met de Republiek was aangegaan. Een deel van de Isselse elite sprak Nederlands. Er was voor de boeren geen noodzaak hun taal aan te passen.
Hoewel het Nederlands als regionale taal erkend wordt, en de Nederlandse Isselaars, de boura, recht hebben op onderwijs in hun taal, lijkt het Nederlands in Issel toch aan een teruggang bezig. De ontkerkelijking is daarvoor een belangrijke oorzaak. Toch lijkt het zich voorlopig te kunnen handhaven, in ieder geval in de landelijke gebieden (naast het Issels).
Nederlands in Rǭd Ŷllān[]
Het Rǭdish, de officiële taal van Rǭd Ŷllān, is grotendeels gebaseerd op het Nederlands qua fonetiek, orthografie en woordenschat, met veel Engelse invloeden en enkele typische kenmerken die met geen andere taal te maken hebben,
In Rhode Island is het ook in sommige gebieden nog gebruikelijk om Nederlands te spreken, met name in Provdens en Newport, alhoewel met een zwaar accent en enkele leenwoorden uit het Engels en Rǭdish. Ook is er nog heel goed een soort Limburgse zangstem te horen, die uit de toonverschillen van het Rǭdish voortvloeit. Ook zijn er nog regionale verschillen te horen tussen de samenlevingen waar het Nederlands gesproken wordt. In Provdens klinkt het over het algemeen genomen wat gelijkend aan een Twents accent, waarbij veel medeklinkers "ingeslikt" worden, en de eind-n wordt uitgesproken, terwijl het Nederlands in Newport meer gelijk is aan het Limburgs, met enkele sterke Hollandse invloeden. Zo wordt de eind-n niet uitgesproken, en is de zachte g gebruikelijk.
Volgens de wetboeken hebben de sprekers van het Nederlands het recht hun eigen taal te bedrijven, maar mag het niet worden gebruikt in de bestuurlijke organen. Ook wordt het Nederlands in het onderwijs aangeboden, waarvan gretig gebruik wordt genomen door de Nederlandssprekenden.
Er is maar een plaatsje in het hele land waar alleen maar Nederlands gesproken wordt: Heg. Heg is een eilandje behorend tot de provincie Prudnsh, waar het Provdens-Nederlands gebruikt wordt. Hier wordt alle onderwijs en andere publieke benodigdheden enkel in het Nederlands aangeboden. Ook het bestuurlijke orgaan spreekt enkel en alleen Nederlands. Het Nederlands op dit eiland heeft een beschermde status gekregen van de overheid van Rhode Island.
Bij de laatste telling (1 januari 2011) werd door 25.391 mensen aangegeven dat thuis Nederlands gebruikt wordt. Dit is een groei ten opzichte van 1 januari 2009 (24.932).